ساده ترين دلخوشي

يزد اولين شهر خشتي و دومين شهر تاريخي جهان بعد از شهر ونيز ايتالياست. همين دو ويژگي كافي است تا ايرانيان بدانند كشوري به وسعت تاريخ جهان دارند و شهري كويري كه مي توانند خشت به خشت، ريگ به ريگ و لحظه به لحظه تاريخ آن را به رخ جهانيان بكشند.

دومين شهر تاريخي جهان "برترين" جاذبه هاي گردشگري، تاريخي و ميراث فرهنگي زيادي دارد كه هر كدام از آنها مي تواند به تنهايي جاذبه اي منحصر به فرد براي بازديد گردشگران و دوستداران ميراث فرهنگي و تاريخ ايران و جهان باشد. اين شهر به شهر بادگيرها معروف است. به دارالعباده، شهر دوچرخه‌ها، شهر شيريني، شهر قنات و قنوت و قناعت و شهر آتش و آفتاب.

تاريخ نويسان معتقدند كه قدمت يزد به پيش از اسلام مي رسد. عده اي هم مي گويند كه شايد شهر تاريخي يزد را بايد در نقطه ديگري غير از مكان كنوني آن جستجو كرد. اما با اين حال قدمت بسياري از آثار تاريخي كشف شده در شهر يزد به قرن پنجم هجري باز مي گردد. در عين حال كشف بناهاي ديگري متعلق به قرن هاي دوم و سوم هجري، ترديدها را در تخمين قدمت شهر يزد بيشتر مي كند. در هر صورت تاريخ سكونت انسان در اين خطه از هزاره سوم پيش از ميلاد فراتر رفته است، به طوري كه در عهد پيشداديان طايفه هاي در حال كوچ از بلخ به پارس، اين سرزمين را يزدان ناميدند و از آن زمان به بعد يزد محل عبادت شد.

يزد را از آن جهت امن ترين شهر مي دانند كه جنگ و بلاياي طبيعي تاكنون نتوانسته به آن صدمه اي وارد كند. به همين دليل است كه تاريخ نويسان از آن به عنوان امن ترين شهر ايران ياد كرده اند. ماركوپولو جهانگرد ايتاليايي نيز درباره يزد مي گويد كه تجار جاده ابريشم اين شهر را به لحاظ امنيت مالي و جاني آن دوست دارند.

بافت تاريخي شهر يزد با مساحتي در حدود 800 هكتار را مي توان گسترده ترين و اصولي ترين بافت تاريخ ايران دانست كه تجربه هاي متفاوتي در زمينه مداخله متوليان امر در شبكه معابر را در خود جاي داده است. بافت تاريخي يزد به عنوان دومين بافت خشتي دنيا و دست نخورده ترين بافت تاريخي كشور به شماره 15000 در فهرست ملي ثبت شده است.

قديمي ترين بناي ساخته شده از خشت در دنيا نارين قلعه يا كهندژ نام دارد كه در شهر باستاني ميبد بر فراز تپه اي بلند بنا شده و بر تمامي ‌شهر ميبد و پيرامون آن ديد دارد. تاكنون كشوري ادعا نكرده است كه بنايي قديمي تر از كهندژ دارد.

كهندژ نام دژهاي كهني است كه در آغاز پيدايش شهرها بنا شده اند. اين دژها در دوره پيش از اسلام و بيشتر در دوران ماد، هخامنشي و اشكاني ساخته شده و بناهايي تك و پر تراكم بودند كه بر فراز تپه‌هاي طبيعي يا مصنوعي مي‌ساختند.

طولاني ترين قنات ايران به نام "قنات زارچ" با طول صد كيلومتر در استان يزد قرار دارد. اين قنات يكي از كهن ترين قنات هاي ايران به شمار مي آيد كه سابقه اي بيش از سه هزار سال دارد. طول كوره قنات زارچ بيش از 71 كيلومتر بوده و تعداد چاه هاي آن دو هزار و 115 حلقه شمارش شده است.

سرو چهار هزار ساله ابركوه را مي توان مسن ترين موجود زنده جهان ناميد. هر چند كه گفته مي شود در كشور سوئد نيز درحتي وجود دارد كه از سرو ابركوه قديمي تر است اما اكنون از درخت پير سوئد تنها ريشه هاي آن باقي مانده در حالي كه سرو كهنسال شهرستان ابركوه با 25 متر ارتفاع 18 متر محيط و 5.11 متر اندازه دور تنه در قلب ايران زنده و سبز است و آرام آرام زندگي مي كند.

بلندترين و منحصر بفرد ترين بادگيرهاي جهان را تنها مي توان در استان يزد پيدا كرد. بادگير باغ دولت آباد يزد در شمار زيباترين بادگيرهاي دوره زنديه و قاجاريه با قدمتي 270 ساله به عنوان بلندترين بادگير جهان به حساب مي آيد. اين بادگير كه نمونه اي از معماري دوره زنديه را داراست در سال 1160 هـ.ق توسط محمدتقي خان يزدي مشهور به خان بزرگ سرسلسله خوانين يزد ساخته شد.

اين بادگير ارتفاعي به طول 33 متر و 80 سانتي متر دارد و از خصوصيات بارزش هشت ضلعي بودن آن است كه باعث مي شود باد در هر جهت به راحتي و به سرعت به قسمت زيرين آن هدايت شود و پس از برخورد به سطح آب حوضچه زير بادگير، هواي خنكي در داخل آن ايجاد كند.

در كنار اين بادگير باغي شامل سه عمارت هشتي و سردر و تالار آينه نيز موجود است كه بهشت آيين خوانده مي شود و داراي نقوش اسليمي است. اين باغ مدتها محل اقامت كريم خان زند در يزد بود و از نظر طراحي در شمار زيباترين باغ هاي دوره زنديه و قاجاريه محسوب مي شود.

قديمي ترين ساعت شهري ايران در ميدان وقت الساعت يزد نصب شده است. اين ساعت آفتابي به استناد كتاب جامع مفيدي نخستين ساعت شهري است كه فردي به نام ابوبكر ساعت ساز يزدي آن را در سال 725 هجري قمري در مدرسه ركنيه در جوار مسجد جامع يزد نصب كرد. اين مكان بعدها به نام ميدان وقت الساعت شهرت يافت.

نخل چوبي ميدان امير چخماق به عنوان قديمي ترين نخل چوبي ايران با 450 سال عمر متعلق به عصر صفوي و به نخل حيدري ها معروف است. بلندي اين نخل 8.5 متر و اضلاع آن نيز 8.5 در 8.5 متر است.
اين نخل مجموعه مشبكي از چوبهاي تراشيده شده با گره چيني ها و تيرهاي بزرگ است كه تقريبا به شكل درخت سرو (نماد آزادگي) ساخته شده است. اما بزرگترين نخل ايران نيز با همين ويژگي ها در شهرستان زارچ قرار دارد.

يزدي ها رسم دارند كه در ايام سوگواري امام حسين(ع) مراسم نخل گرداني اجرا كنند. اين نخل توسط 150 نفر در ميان مردم گردانده مي شود تا مراسم ويژه آن نمادي باشد براي آزادگي و مظلوميت امام سوم شيعيان.

ساخت مسجد جامع فهرج واقع در 30 كيلومتري شهر يزد، به نيمه اول قرن اول هجري برمي گردد. اين مسجد، تنها مسجد جهان اسلام است كه ساختمان آن از ابتدا تاكنون هيچ تغييري نكرده است. اگرچه در ميان باستان شناسان اختلاف نظر وجود دارد اما ظاهرا مسجد جامع فهرج قديمي ترين مسجد ايران است. مسجد جامع فهرج كماكان زنده و پويا بوده و در آن نماز جماعت برپا مي كنند.

مسجد جامع كبير يزد يكي از شاهكارهاي معماري و تاريخي جهان به شمار مي رود و به جرات مي توان گفت داراي بلندترين مناره هاي جهان است. بناي اين مسجد با عظمت قرنهاست كه از فراسوي تاريخ تمدن اين سرزمين مي درخشد به نحوي كه در كتب تاريخي يزد آمده است:"مسجد را بر جاي آتشگاه ساساني ساخته اند و سنگ بناي آن توسط علاء الدوله گرشاسب نهاده شده است". مسجد جامع قديم در قرن ششم هجري قمري و به دستور گرشاسب از نوادگان "علاء الدوله كالنجار" ساخته شد و بناي اصلي مسجد كنوني از آثار "سيد ركن الدين محمد قاضي" است.

دو مناره مسجد كه ارتفاع تقريبي آن از كف تا نوك به بيش از 52 متر مي رسد، داراي قطري در حدود هشت متر است كه در دوره صفوي به بنا افزوده شده اما در سال 1313 هجري شمسي فرو ريخت و دوباره تجديد بنا شد. بلنداي اين مناره ها و اينكه كاشي كاري منحصر به فردي حتي در اوج مناره ها انجام شده، تعجب همگان را بر مي انگيزد زيرا اين مناره ها هرچه به سمت بالا رفته باريكتر شده و تنها يكي از آنها داراي پلكان است از اينرو ظرافت كاشي كاري در اين ارتفاع به واقع قابل تحسين است.

دخمه محلي است كه زرتشتيان، مردگان را بر طبق آداب ديني در آن مي نهادند اما از وقتي كه به دفن كردن در گورستان پرداخته اند، استفاده از دخمه متروك شده است. بيشترين اين دخمه ها در يزد قرار دارد چون در اين شهر زرتشتيان زيادي زندگي مي كردند. دخمه قديمي يزد حدود سي سال است كه ديگر مورد استفاده نيست، دخمه مانكجي ليمجي هاتريا، دخمه چم تفت، دخمه شريف آباد اردكان، دخمه ترك آباد اردكان تنها نام تعدادي از دخمه هاي زياد موجود در يزد است. سرپرستي اين دخمه ها را انجمن زرتشتيان بر عهده دارد.

آب انبار شش بادگير يزد به دليل دارا بودن شش بادگير به اين نام معروف شده و تنها آب انبار شش بادگير جهان است. سه بادگير آن از ابتدا ساخته شده بود و سه بادگير ديگر بعدها به آن اضافه شده است، با كمي دقت در شكل بادگيرها تفاوت سه بادگير قديمي با ديگر بادگيرهاي آن را مي توان مشاهده كرد. شش بادگير آب انبار با توجه به شرايط اقليمي و جهت باد در اين منطقه به شكل هشت وجهي هستند. شهر يزد همچنين داراي تنها آب انبار هفت بادگيري جهان با دو مخزن است كه در روستاي عصر آباد قرار دارد.

غير از همه جاذبه هاي منحصر به فردي كه در شهر يزد وجود دارد، مي توان تنهاترين كاروانسراي دايره شكل ايران را هم در شهرستان مهريز در مسير يزد به كرمان مشاهده كرد. كاروانسراي زين الدين يكي از 99 كاروانسرايي است كه شاه عباس در ايران ساخته با اين تفاوت كه معماري آن دايره اي است. اكنون از اين كاروانسرا به عنوان يك اقامتگاه سنتي و جاذبه گردشگري ياد مي شود. مي گويند كه اقامت در اين كاروانسراي 400 ساله و ديدن آسمان پر ستاره اش امري است كه با آن تجربه سفر به يزد، تاريخي ترين شهر جهان كامل مي شود!

نظرات:

---

---

پرشین گیگ؛ سرویسهای رایگان وب برای فارسی زبانان - www.persiangig.com